Type de document : Research Paper

Auteurs

• Farideh Alavi ¹
• Mahdi Mohajer ²

¹ Département de Français, Faculté des Langues et des littératures Etrangères, Université de Téhéran, Téhéran, Iran

² Département de Français, Faculté des Langues et des littératures Etrangères, Université de Téhéran, Téhéran, Iran.

Résumé

La seconde moitié du XXe siècle témoigne de l’avènement des théories de la réception, qui réhabilitent le rôle du lecteur comme acteur central dans l’élaboration du sens de l’œuvre littéraire, rompant avec les approches traditionnelles axées sur l’auteur ou le texte. Cet article s’inscrit dans cette perspective critique en mobilisant les concepts fondamentaux de Hans Robert Jauss, tels que l’« horizon d’attente » et l’« écart esthétique », pour examiner la réception d’À la recherche du temps perdu de Marcel Proust en Iran. À partir d’une analyse rigoureuse des contributions critiques et académiques produites par l’intelligentsia iranienne – critiques littéraires, traducteurs, universitaires, écrivains –, il interroge l’influence de l’œuvre proustienne sur la littérature persane et, en cas d’absence d’impact significatif, en identifie les causes sous-jacentes. Les résultats mettent en lumière une réception contrastée : en France, l’écart esthétique initial entre l’horizon d’attente des lecteurs et celui de l’œuvre s’est progressivement mué en une jouissance esthétique, témoignant d’une fusion réussie entre ces deux horizons. En revanche, en Iran, cet écart persiste, empêchant l’intégration de l’univers proustien dans les canons littéraires persans. Cinq facteurs principaux sont avancés pour expliquer cette réception limitée : la complexité stylistique de l’écriture proustienne, son intraduisibilité, un décalage thématique et conceptuel, l’élitisme exclusif de sa réception, et le manque d’ouvrages de vulgarisation en langue persane. En identifiant ces obstacles, cet article propose une analyse renouvelée des dynamiques sous-jacentes à la réception littéraire contrastée de Proust.

Mots clés

• A la recherche du temps perdu
• Horizon d’attente
• Littérature persane
• Marcel Proust
• Réception littéraire

Sujets principaux

• Théorie de la réception

Titre d’article [Persian]

در جستجوی زمان از دست‌رفته در برابر افق ادبی ایران: فرازها، مقاومت‌ها و چالش‌های یک پذیرش نافرجام

Auteurs [Persian]

• فریده علوی ¹
• مهدی مهاجر ²

¹ گروه زبان و ادبیات فرانسه، دانشکده زبانها و ادبیات خارجی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

² گروه زبان و ادبیات فرانسه، دانشکده زبانها و ادبیات خارجی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

Résumé [Persian]

نیمۀ دوم قرن بیستم شاهد پیدایش نظریه‌های دریافت است، نظریه‌هایی که نقش خواننده را به‌عنوان عاملی محوری در تکوین معنای اثر ادبی بازتعریف می‌کنند و از رویکردهای سنتیِ متمرکز بر مؤلف یا متن فاصله می‌گیرند. این مقاله با اتخاذ چنین رویکرد انتقادی و با بهره‌گیری از مفاهیم بنیادین هانس روبرت یاوس، ازجمله «افق انتظار» و «شکاف زیبایی‌شناختی»، به بررسی پذیرش در جستجوی زمان از دست‌رفته اثر مارسل پروست در ایران می‌پردازد. پژوهش حاضر ضمن تحلیل دقیق نقد‌های روشنفکران ایرانی – شامل منتقدان ادبی، مترجمان، دانشگاهیان و نویسندگان – به واکاوی تأثیر اثر پروست بر ادبیات فارسی و نویسندگان ایرانی، و در صورت عدم تأثیرگذاری قابل‌توجه، به شناسایی علل آن می‌پردازد. یافته‌های این پژوهش حکایت از پذیرشی متناقض دارند: در فرانسه، شکاف زیبایی‌شناختی اولیه میان افق انتظار خوانندگان و افق اثر به‌تدریج به پیوند زیبایی‌شناختی بدل شده و از هم‌جوشی موفق این دو افق حکایت دارد. اما در ایران، این فاصله همچنان پایدار مانده و مانع از ادغام جهان ادبی پروست با هنجارهای ادبیات فارسی شده است. پنج عامل اصلی برای توضیح این پذیرش محدود مطرح می‌شوند: پیچیدگی سبکی نوشتار پروست، ترجمه‌ناپذیری اثر او، غرابت مفهومی و موضوعی، محدودیت اثر به حلقه‌ای نخبه‌گرایانه و فقدان آثار ترویجی به زبان فارسی. با شناسایی این موانع، این مقاله تحلیلی تازه از فراز‌ها و چالش‌های مرتبط با پذیرش ادبی متفاوت پروست ارائه می‌دهد.

Mots clés [Persian]

• ادبیات فارسی
• افق انتظار
• در جستجوی زمان از دست‌رفته
• دریافت ادبی
• مارسل پروست